Materialen

Houtsoorten worden in twee groepen onderverdeeld; hardhout en zachthout. Het hout binnen de groep ‘hardhout’ is afkomstig van loofbomen. De zachthoutsoorten komen van naaldbomen. Europeanen hadden veel koloniën in tropische gebieden en daardoor kwam het hardhout binnen het bereik van de Deense designers. Het was gewild om de kleur en houttekening.

De drie pijlers van het succes van midcentury design:

• de designers
• ontwikkelingen in de maakindustrie
• het gebruik van de juiste duurzame materialen

Met duurzaam bedoelen we hier dat de meubels gemaakt werden van prachtig tropisch hardhout, zodat het meubel ook bij intensief gebruik lang mee zou gaan. Dus de duurzaamheid van het meubel. Ecologisch verantwoord was het niet, veel tropische hardhoutsoorten zijn inmiddels beschermd.

of rozenhout...

Palissander is één van de klassieke duurzame tropische hardhoutsoorten, vaak afkomstig uit Zuid Amerika. Palissanders worden gekenmerkt door een onregelmatige donkere houttekening, de basiskleur van het hout kan overigens variëren, maar is vaak bruinrood. Palissanders behoren tot de botanische familie ‘Dalbergia’. Twee bekende soorten zijn de Rio palissander (inmiddels een beschermde houtsoort) en de Indische palissander. Kenmerkend voor bijna alle palissandersoorten is de geur. Het ruikt naar roosjes ;-) De Engelsen gebruiken dan ook enkel de benaming rosewood voor het hout afkomstig uit de palissander familie. 

En daar start de verwarring. Want rozenhout is niet afkomstig van een rozenstruik, maar is dus een palissander. In Nederland wordt met name de juiste term palissander gebruikt, dus die zullen wij ook aanhouden. Maar de termen worden veelvuldig door elkaar gebruikt. Dus weet waar palissander staat, je ook rozenhout kunt lezen en vice versa. It’s all the same.

Kenmerkend
De palissandersoorten zijn vrij moeilijk met de hand te bewerken. Ze kunnen in het algemeen goed tot zowel gesneden als geschild fineer worden verwerkt. En zo werden ze dan ook meestal gebruikt door de Deense designers. De houtsoort wordt langzaam gedroogd om te voorkomen dat er scheuren in ontstaan. Als het hout goed is gedroogd, ‘werkt’ het nauwelijks (krimpen of uitzetten). Door langdurige blootstelling aan de zon, kan het fout wel flink verbleken. 

Beschermde houtsoort
Doordat palissander nu een beschermde houtsoort is, worden er nauwelijks meer meubelen van gemaakt. Hierdoor zijn de vintage Deense meubelen exclusiever geworden en de prijzen gestegen. Een palissander masterpiece is dus een goede investering. Hebben!

Koninklijk!

Ook teak is een hardhoutsoort. Oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-oost Azië, echter de teakboom, de Tectona grandis wordt tegenwoordig op grote schaal aangeplant in de tropen. Teak werd door zijn grote duurzaamheid, geringe krimp en werking, fraai uiterlijk en gunstige sterkte-eigenschappen veel gebruikt in de mid-century modern periode.

Het kernhout is lichtbruin tot goudbruin, maar soms donkerbruin tot zwart geaderd. Na te zijn blootgesteld aan licht verdwijnen grote kleurverschillen. Het teak dat werd gebruikt door de Deense designers is vaak afkomstig uit Myanmar en Java is meestal gelijkmatig van kleur.

Royal: omdat teak is gebruikt in de Gouden koets van de Nederlandse koninklijke familie.

OAK my god!

In de jaren 60 werd steeds meer gebruik gemaakt van eiken. Meubels werden vaak geproduceerd in zowel teak als eiken. Maar ook in combinatie. Bijvoorbeeld een onderstel van eiken met de kenmerkende lichte kleur die een mooie combinatie vormt met het teak waarin de rest van het meubel is uitgevoerd.

• Eikenhout is bijzonder duurzaam.
• Wanneer het wordt afgewerkt met een natuurlijke olie komen de kleurnuances mooi tot leven.
• Eikenhout is zowel met de hand als met machines heel goed te bewerken.

Voor blijvend strak design!

Het gebruik van houtfineer werd op grote schaal toegepast tijdens de mid-century periode.
 
Wat is houtfineer? Bij hout fineer wordt een zichtlaag hout, meestal van hoge hardheid of uitzonderlijke oppervlakte kwaliteit, gelamineerd op een goedkopere houtlaag. Deze goedkopere houtlaag is dan vaak een hout composiet, meestal uit vuren of grenen maar ook wel uit hardhout.

Het gebruik van fineer voor dimensioneel gevoelige (alles moet exact passen) kasten heeft een enorm voordeel ten opzichte van massief hout. Massief hout zal onder invloed van temperatuur vocht en tijd vervormen en mogelijk zelfs krom trekken. Voor strak gedesignde kasten is zoiets natuurlijk rampzalig. Het is dit laatste aspect en vaak niet eens de kosten die ervoor zorgden, dat fineer gebruik prominent was in mid-century design. Overal waar geen vlakke oppervlakten nodig of gedesigned waren werd massief hout gebruikt, zoals grepen en poten van kasten en natuurlijk bij stoelen.

Nu is, en hoe kan het ook anders, de ene houtfineer niet de andere in kwaliteit. Veel hangt samen met de persing. Een hoge persing laat weinig lucht in het hout composiet achter en is daardoor zwaarder. In de regel geldt hier, hoe zwaarder hoe duurder het hout composiet. De meeste kasten laten zich daardoor makkelijk inschalen door ze even te op te tillen ;-)

Door en door hout

Mid-century Deense zitmeubelen zijn meestal van massief hout. Bij kasten zijn de grepen, de poten en esthetische ribben vaak van massief hout.

Ook hier kun je kwaliteit aan herkennen, want de ‘goedkopere’ kasten gebruiken meestal enkel houtfineer. Het gebruik van massief hout in ribben zorgt ervoor dat de lade minder snel kan beschadigen en daarnaast vormt deze rib de verbinding met de fineer planken.

Gelaagde materiaal technologie

Multiplex is een houtcomposiet opgebouwd uit een oneven aantal lagen fineer. Meestal worden er verschillende houtsoorten gebruikt, die kruislings met elkaar verlijmd worden. Hierdoor is multiplex sterk en vertoont het minder werking dan massief hout.

• Grete Jalk heeft multiplex op de kaart gezet, maar ook Charles Eames en Arne Jacobsen waren early adapters in de jaren 50.
• Multiplex wordt vaak toegepast als achterpaneel van veel dressoirs en ladenkasten ook is het prominent aanwezig in zitmeubilair als rugleuning of zitting.

Nu zijn er ook in multiplex wel wat verschillen. Hoe kan het ook anders… De meeste kasten zijn gemaakt met een multiplex achterpaneel uit zachtere Europese houtsoorten. Andere kasten hebben een hardhouten multiplex achterkant, die soms ook nog getint is in de kleur van de kast. Uiteraard een teken van een kwalitatief zeer goed afgewerkte kast.

Voor het interieur

Beide houtsoorten werden regelmatig gebruikt voor het interieur van de dressoirs en lades.
Het Deense beuken is vrij licht van kleur. 

Met name essen is een taaie en sterke houtsoort wordt bijvoorbeeld gebruikt voor turntoestellen en stelen van gereedschap. Maar een saaie tekening van het hout. Daarom door de Deense designers gebruikt voor het interieur van de meubelen.

Heavy metal

Bij de (op grote schaal) geproduceerde stoelen en fauteuils in de late jaren 60 en 70, werd er veelvuldig gebruik gemaakt van verchroomd stalen vier- of vijfpoots onderstellen. Met name bij draaistoelen staat op het onderstel dan meestal een gevulde of geschuimde kuip waarover stof of skai leer is getrokken. Het design van deze onderstellen voor de midden range was vaak een one size fits all verchroomd stalen onderstel. Terwijl in het hogere segment vaak onderstellen uit geborsteld gegoten aluminium werden toegepast.   

Stalen buis en spijlen werden toen binnen en buiten Denemarken overigens al jaren gebruikt voor stoelen en banken. Vaak werd het staal verchroomd en vele top designers hebben ermee gewerkt. In Nederland hebben we het dan uiteraard over Gispen. Zijn stoelen met verchroomd staal worden al gemaakt vanaf de dertiger jaren tot nu.

Andere designers zoals Charles & Ray Eames en Arne Jacobsen maakten ook veelvuldig gebruik van de verchroomde stalen spijl en buis.

Polyurethaan, ABS, polycarbonaat, polyester of epoxy glasvezel composiet

Dit is een zeer diverse categorie en dit materiaal bracht de meest futuristische designs voort!

Eero Saarinen, Charles Eames en bijvoorbeeld Verner Panton hebben design meesterwerken met deze materialen gemaakt En die met geen enkel ander materiaal mogelijk zouden zijn. Met de materiaal keuze kwamen ook opties zoals allerlei kleuren en afwijkende vormen eenvoudig binnen bereik van de designer. 

Originele stukken, die nog in goede staat zijn van de bovenstaande designers zijn niet goedkoop. Dit wordt mede veroorzaakt doordat er veel reproductie is geweest en dat deze materialen wat gevoeliger zijn voor gebruik en daarmee samenhangende slijtage en veroudering dan bijvoorbeeld hardhout.

(Net echt) leer!

Het overgrote deel van de mid-century designers gebruikte skai leer als vervanging van echt leer. 
Hier lagen een aantal redenen aan ten grondslag:

• de prijs
• beschikbaarheid van economisch uit te stanzen lappen
• de flexibiliteit als het ging om de grootte van het object. Hoe groot de stoel of fauteuil ook, de lap skai leer paste altijd over het geheel. 

Uiteraard werd ook echt leer gebruikt, in vele vormen en afwerkingen, zoals in de strips van de Safari chair (Klaare Klint). Echt leer is bijna altijd een teken van hoge kwaliteit, echter Skai leer is dat zeker niet voor lage kwaliteit.